Trường Đại học Nalanda

Ở vùng đất Bihar cổ kính phía đông Ấn Độ, từng có một ngôi trường rực sáng hơn bất kỳ trung tâm học thuật nào châu Á cổ đại từng biết đến. Đó là Nalanda – đại học ra đời từ thế kỷ thứ 5, tồn tại suốt hơn 700 năm như một biểu tượng sống động của trí tuệ và đạo học. 

Nhưng Nalanda không giống những trường đại học ngày nay. Nơi ấy dạy không chỉ để hành nghề, mà để hành đạo – giúp người học sống sâu sắc, giảm bớt vô minh và hiểu rõ chính mình. 

Thời hưng thịnh, Nalanda có hơn 10.000 học giả từ khắp nơi đổ về từ Trung Hoa, Nhật Bản, Tây Tạng, Sri Lanka, Đông Nam Á… Ngoài Phật học là ngành nổi bật, trường còn giảng dạy Toán học, Thiên văn, Y học, Ngôn ngữ, Triết học, Luận lý, Nghệ Thuật – một đại học đa ngành từ hơn một thiên niên kỷ trước. Những bậc thầy như Aryabhatta (toán học & thiên văn), Pháp Xứng – Dharmakirti (nhận thức luận Phật giáo), từng giảng dạy tại đây. Còn những hành giả phương Đông như Huyền Trang hay Nghĩa Tịnh thì tìm đến Nalanda để học đạo, trước khi mang Phật pháp trở về quê nhà. 

Nalanda không đơn thuần truyền thụ kiến thức. Người học phải trải qua khảo hạch nghiêm ngặt, nhưng một khi được nhận, họ được sống trong môi trường hòa quyện tranh biện học thuật, nghiên cứu sâu sắc và rèn luyện tâm tính. Ở đây, trí tuệ và từ bi là hai cánh chim nâng đỡ hành trình khai minh. 

Năm 1193, trong một cuộc tấn công của quân Hồi giáo vì thù địch tôn giáo và cướp bóc, tu viện Nalanda đã bị tàn phá. Thư viện khổng lồ bị thiêu rụi, hàng vạn bản kinh văn thất lạc, nhiều tăng sĩ bị sát hại. Nhưng dù tro tàn phủ lối, trong tâm thức người học đạo, Nalanda chưa bao giờ biến mất – chỉ như hạt giống tạm ngủ chờ ngày nảy mầm trở lại. 

Mãi đến năm 2010, chính phủ Ấn Độ mới tuyên bố hồi sinh Nalanda, không phải như bảo tàng quá khứ, mà là một đại học quốc tế hiện đại, đặt gần vị trí xưa, giữ lại tinh thần cổ mà vận hành theo tri thức mới. Một trung tâm học thuật sống động – nơi Đông và Tây, cổ điển và hiện đại cùng đối thoại. 

Nalanda ngày nay giảng dạy đa ngành: từ Phật học, lịch sử, triết học đến sinh thái học, ngoại giao, quản trị và y học truyền thống. Sinh viên và giảng viên đến từ hơn 30 quốc gia. Nhưng Phật học vẫn là linh hồn sâu nhất – bởi chính nơi này từng là chiếc nôi của những con đường giác ngộ lan khắp châu Á. 

Không ít sinh viên Việt Nam cũng đã và đang theo học tại Nalanda hiện đại – phần lớn thuộc các ngành như Phật học, lịch sử tôn giáo hay ngôn ngữ cổ. Nhiều người nhận được học bổng toàn phần từ chính phủ Ấn Độ và các chương trình hợp tác học thuật. Họ đến không chỉ để học, mà để sống gần hơn với tâm nguyện hiểu mình, hiểu đời, hiểu con đường tu học của người xưa. 

Mặc dù còn non trẻ so với quá khứ huy hoàng, Nalanda mới đang từng bước khẳng định vị thế như một trung tâm nghiên cứu phương Đông học quan trọng. Trường hiện duy trì quan hệ hợp tác với hơn 40 viện nghiên cứu trên toàn cầu, bao gồm cả một số trường đại học lớn tại Việt Nam.